“UNESCO, dengbêjliği koruma altına almalı”

Derneğin yöneticileri, ekonomik zorluklara rağmen Kürt kültürü ve sanatına katkı sunan derneği yaşatmaya kararlı olduklarını ifade ediyor. Yöneticiler ayrıca Evdalê Zeynikê Kültür ve Sanat Derneği'nin Kürtler tarafından 'yetim ve öksüz' bırakıldığı görüşünde. Şair Keremo, Ortadoğu'da Kürtlerin en eski ve en köklü geleneklerinden olan dengbêjliğin yok olmakla yüz yüze olduğu için UNESCO tarafından koruma altına alınması gerektiğini söylüyor.

"Dengbêjler canlı tarihçidir”

Kürt müziğinin kaynağı olan dengbêjlik geleneğini yaşatmak için derneği kurduklarını belirten Atmaca, sözlerini şöyle sürdürüyor:

"UNESCO'nun, dengbêjliği koruma altına alması için başvuruda bulunacağız. Ama sadece bizim başvurumuz kabul edilmiyor. Devletin bir kurumuyla birlikte başvuruda bulunmamız lazım. Ağrı Kültür ve Turizm Müdürü ile görüştüm. Onlar da uygun olduğunu söylediler. 'Biz de isteriz dengbêjliğin korunma altına alınmasını ama şu anda OHAL'den dolayı başvuru yapamıyoruz' dediler. Dengbêjliğin tekrar canlanması için böylesi uluslararası bir kuruma ihtiyaç vardır.”

Kürtlerde fazla yazılı kaynak olmadığı için Kürt kültürünün dengbêjlik sayesinde sözlü olarak günümüze geldiğini belirten Atmaca, "Dengbêjlikte hem tarih hem de coğrafya bulabilirsiniz. Dengbêjler aynı zamanda canlı tarihçilerdir. Dêngbejler, kilam söylediği toplumun psikolojisini de çok iyi anlıyor” diye ifade ediyor.

"Dersim e xweş Dersim e” yerine "Wey dil”

Evdalê Zeynikê'nin hem dengbêj hem de şair olduğunu belirten Atmaca, günümüzde Evdal'a ait bir sesin olmadığını, Şakiro ve Reso gibi birçok dengbêjin onun eserlerini günün koşullarına uyarlayarak, ekleme ve çıkarmalar yaparak seslendirdiklerini belirtiyor. Evdalê Zeynikê'nin aynı zamanda dengbêjlerin mektebi de sayıldığını vurgulayan Atmaca, Şivan Perwer gibi sanatçılarla beraber, Rojda ile dengbêj Şakiro'nun söylediği "Wey dil” şarkısı Evdalê Zeynikê'nin Kürdistan için yazdığı kilam olduğunu ve gerçek adının da "Dersim e xweş Dersim e” olduğunun altını çiziyor.

''Kürt tarihi ve dilini yaşatan gelenek; dengbêjlik”

Atmaca, derneğin kuruluş amacı için de şöyle konuşuyor: "Eskiden köylerde dengbêj divanları kurulurdu. Bir köyde bütün insanlar gider büyük bir divanda toplanırlardı ve dengbêjler yarışırlardı. Öylece o gelenek ve kültür günümüze kadar geldi. Biliyorsunuz ki, bu diyarlarda çok önemli dengbêjler yetişti. Günümüz dengbêjleri Evdalê Zeynikê'den esinlendi. Dengbêjlik, Kürt tarihi ve dili için çok önemli bir yere sahiptir. Eğer dengbêjlik olmasaydı belki de dilimiz tükenmişti. Bizler de bu alanda bir boşluk gördüğümüzden dolayı bu isimde bir dernek kurduk.”

Öte yandan derneğin tüzüğünde kuruluş amacının; dengbêjlik geleneğini yaşatmak-korumak, geliştirmek ve gelecek kuşaklara taşımak olduğu, ayrıca derneğin hiçbir siyasi hareketle ve ideolojiyle ilgisinin olmadığı belirtiliyor.

"Kürtçe isimleri çıkarın derneğiniz kurulsun”

Fehim Atmaca: 2013 yılında derneği kurmaya karar verdiğimizde, tüzüğümüzde Kürtçe kelime olduğu için ilk başvurumuz kabul edilmedi. 'Türkçe dışında isim kullanamazsınız, Kürtçe isimleri çıkarın Türkçe yapın, derneğiniz kurulsun' dediler. En sonunda Ağrı Valisi'nden randevu aldım ve kendisiyle görüştüm. Vali bana ''Evdalê Zeynike kimdir, dengbêjlik nedir?'' diye sordu. Ben de hepsini kendisine anlattım. Bunun siyasetle ilgisinin olmadığı, bunun kültür, sanat ve bir zenginlik olduğunu anlattım. Sonra Evdalê Zeynikê ismi ile derneğin kurulması kabul edildi. 3 yıldır faaliyetlerimiz devam ediyor. Bu dernek sayesinde Serhad böylesinde dengbêj potansiyelini de ortaya çıkarmış olduk.

Dengbêjlik basın rolünü üstlenmiştir

Şair Keremo: Dengbêjlik Kürt kültürü, sanatı ve dilinin yaşam direğidir. Dengbêjlik tarihten günümüze Kürtlerin acılarını, aşklarını, savaşlarını, halaylarını, türkülerini özellikle Kürt dilini 21. yüzyıla taşıyan bir köprüdür. Dengbêjlik olmasaydı belki Kürtler Heso ile Nazê'nin aşkını bilmezdi, Evdalê Zeynikê'yi tanımazlardı. Evdal'ı ancak bir dengbêj bu kadar berrak anlatabilir. Dengbêjlik Kürtler arasında basın rolünü de oynamıştır. Diyarbakır'da yaşanan bir olayı kilam haline getiren bir dengbêj, bir yıl sonra veya başka zamanlarda Muş'ta, Cizre'de, Hewlêr'de ya da Qamişlo'da ya da Malhabad'a dinleyen bir kişi bir yıl sonra Diyarbakır'da yaşanan olayı öğreniyor. Kürt kültüründe altın rolünü oynayan dengbêjliğin tarihe geçmesi için mutlaka UNESCO tarafından koruma altına alınması gerekiyor.

Evdalê Zeynikê kimdir?

Evdale Zeynike, 1800'lü yılların başında Ağrı'nın Tutak ilçesinin Cemalverdi köyünde dünyaya geldi. Babasının ismi Mustafa, annesinin ismi ise Zeynê'dir. Yaklaşık 110 yıl yaşayan Evdalê Zeynike, daha 4 yaşında iken babasını kaybetmiş ve annesi tarafından büyütülmüştür. Bu yüzden Evdale Zeynıkê (Yani Zeynê'nin oğlu ) olarak tanınmıştır.

'Şahé Dengbéjan' diye anılan ve 1913 yılında hayatını kaybeden eden Evdalê Zeynikê'nin 110 sene yaşadığı bilgisi, Evdal'ın büyük torunu Emerê Zeynê tarafından dile getirilmiş. Kürt dengbêjlik literatürüne geçmiş onlarca kilam ve stran ilk defa Evdalê Zeynikê tarafından dile getirilmiştir. Söz konusu kilam ve stranlar daha sonra Şakiro, Reso, Zahiro, Karapete Xaço, Salihê Qubînî gibi dengbêjler sayesinde günümüze kadar söylenerek ulaşabilmiştir.

BAS GAZETESİ